Нийтлэсэн 
Ц.Нямдорж, Н.Энхболд хоёрыг нас нь ахисан учраас ач зээгээ эрхлүүлээд суу гэж байгаа юм биш л дээ. Дэлхийн хандлага, жишгийг анзаарахад энэ хоёр эрхмийн насныхан улстөрд тод кадр болчихсон гялалзаж явдаг. Түүх сөхвөл Маргарет Тетчер, Уинстон Черчилль байна.
Ц.Нямдорж, Н.Энхболдтой нас чацуутнууд гэвэл Жорж Буш, Ангела Меркель, Шинзо Абэ, Ху Жинтао, Билл Клинтон гээд жагсаавал нас явах хэрээр карьер нь чангардаг лидерүүдийн жишээ барагдахгүй. Гэтэл манай улстөрчид үүний эсрэг замаар алхчихдаг. Нас ахих хэрээр чангарах биш, буцаж алхаад хөгжилд тээг болоод суучихдаг гэмтэй. Хэтэрхий гөжүүд, намайг хэн л хэлэв гэх маягийн хэг ёг араншинтай, бусдыг сонсч чаддаггүй, өөрийгөө бүхний оргил гээд сэтгэчихсэн, орчноо мэдэрдэггүй, англи хэлгүй, шинэ цагийн өнгийг анзаарч чаддаггүй, анзаарахыг хүсдэг ч үгүй хуучин улстөрчид давамгайлах болсон нь нуугаад байх юмгүй, ил тодорхой үнэн. Наад захын тод жишээ нь Ц.Нямдорж, Н.Энхболд хоёр. Өөртөө зориулж өөрөө босгосон хуучин модон хашаанаасаа гарч чаддаггүй иймэрхүү улстөрчид шиг том тээг энэ улсад алга. Товчхондоо Ц.Нямдорж, Н.Энхболдтонгуудын хувьд яалт ч үгүй зайгаа тавьж өгөх цаг нь болчихож. Орчлонгийн жамыг дагаж үр ачаа эрхлүүлсэн шигээ жаргаж суувал ядаж л улсынхаа хөгжилд тээг болохгүй гэх том буян үйлдэх юм даа. Ийм үг хаяглахдаа тултал аргагүйдүүлсэн шалтгаан нь дээр нэр дурдсан хоёр сайд өөрсдөө. Батлах хамгаалах, хууль зүйн салбаруудыг хариуцдаг сайд нартай холбоотой хоёр том шалтгааныг онцолъё.
Саяхан цэл залуухан 19 настай хүү цэргийн алба хашиж яваад амиа алдлаа. Армид алба хашиж явсан хүү дарга нарынхаа дарамтаас болж амиа алдсан тухай яриа, шуугиан өнөө хэр тасраагүй байна. Камерын бичлэг, ар гэрийнхнийх нь өгсөн ярилцлагаас анзаарахад эрүүл саруул залуу амиа алдсан явдалд армийн дээд тушаалтнуудын дээрэнгүй авир нөлөөлсөн нь тов тодорхой харагддаг. Ер нь армид ийм гажуудал төдийгөөс өдий хүртэл амь бөхтэй оршсоор ирсэн л дээ. Дөнгөж саяхнаас үүссэн шинэ үзэгдэл хэтээсээ биш. Дээд тушаалтны дэглэлтээс болж хохирсон цэргүүдийн түүх ганц, хоёроор тогтохгүйг нийгэм даяараа мэднэ. Байдал ийм байхад Батлан хамгаалахын сайд “Уучлаарай” ч гэж дуугарсангүй өнөөг хүрнэ гэдэг хэтэрхий бүдүүлэг хэрэг. Хүүг амиа алдсаны дараахан сэтгүүлчид Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболдоос хэргийн талаар байр суурийг нь сонирхоход “Зүүнбаян дахь ангид тийм хэрэг гарсан. Одоогийн байдлаар орон нутгийн цагдаа ажиллаж байна. Манайхаас ч ажлын хэсэг гарсан. Шалтгааныг нь тодорхойлж байгаа. Тодорхой болохоор нь мэдээлье” гэсэн үг унагаад өнгөрсөн. “Уучлаарай” гэж хэлэхээр хэрэг гарчихаад байхад өөрт нь хамаагүй мэт аяглана гэдэг салбар хариуцсан сайдын хувьд дэндүү тэнэг, тоомжиргүй хандлага. Н.Энхболд сайд тэр өдрөөс өнөөдрийг хүртэл 19 настай цэрэг залуугийн үхлийн талаар мэдээлэл өгч, байр сууриа илэрхийлсэнгүй. Хүүгийн ар гэр, өмгөөлөгч нь л ярилцлага өгч, хэргийн үнэн мөнийг тогтоохын төлөө яваа харагдах юм. Уг нь Батлан хамгаалахын сайд яг өдийд л цэрэг залуугийн үхлийн шалтгааныг цаг алдалгүй тодруулж, армийн шинэчлэл яриад суух учиртай. Ингэвэл мань эр нийгэмд салбарын сайд шиг харагдана.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржийг нийтлэлийнхээ эхэнд дурдсан нь мөн л тов тодорхой шалтгаантай. Гавьяат хуульч эмэгтэй төрд саатуулагдах үедээ амиа алдсан. Албаныхан амиа хорлосон гэж мэдэгдсэн бол ар гэрийнхэн нь гадны нөлөөтэй нас барсан гээд мэдээлчихлээ. Төрийн нэрийн өмнөөс ажилладаг хууль хяналтынханд баригдаж хоригдох хугацаандаа нас барсан учраас, төрийн нэрийн өмнөөс ажилладаг хууль хяналтынханд баригдах хугацаандаа тодорхой бус шалтгаанаар гадуур байцаагдсан гэх том шалтгаан байгаа учраас талийгаачийн үр хүүхэд ээжийнхээ амийг төрөөс, салбарын сайдаас нэхэх нь зүйн хэрэг. Хэсэг хуульч нэгдээд “Гавьяат хуульчийн үхэл салбарын сайдын ажлаа өгөх гарцаагүй шалтгаан” гэж мэдэгдсэн нь цаанаа ийм учиртай. Гэтэл Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж “Надад хариуцлага тооц гэж байгаа нь захиалгатай зүйл. Намайг ажлаа өг гэж байгаа нь огт өөр зорилготой. Өөр асуудал хурц хэлбэрээр илэрч гарч ирж дугуй эргэчих гээд байгаа учраас тэрнээс өрсч, далимдуулж яваа зүйлүүд бий” гэж хариулж суугаа харагдсан. Эрхэм сайд эр сүүлийн үед нэг сайхан тайлбартай болчихсон. Өөрийг нь буруутгасан ямар нэг зүйл яригдахад л 49 хувиас болоод намайг тэгж байна гэсэн тайлбар хэлээд гүрийдэг болоод удаж байна. Сая ч гэсэн тэгж ярина лээ. Эрдэнэтийн 49 хувь үнэхээр асуудалтай бол Ц.Нямдорж сайд байсан байгаагүй шийдэгдээд явна. Хууль, шүүхтэй, ардчилсан засаглалтай улсад ганц хүн сайд байсан байгаагүй ялгаагүй. Бүх зүйл хуулийн дор өрнөдөг нь жам. Түүнээс биш Ц.Нямдорж гэдэг хүн сайдаар ажиллахаар л хууль номоороо аж төрдөг гэсэн ойлголт байхгүй. Хууль зүй дотоод хэргийн сайдад сүүлийн үед их тод илрэх болсон хандлага ерөөсөө л өөрийгөө хэт өргөмжлөх үзэлтэй нь холбоотой. Би бол хууль, хууль бол би гэсэн хэтэрхий вакумжсан хандлага нь мань эрийг тэгж хандаж, ярихад хүргээд байгаа нь тэгтлээ бодож, толгойгоо гашилгаж олох гаргалгаа биш л дээ.
Уг нь манайд ямар нэг салбарт анхаарал татахаар ноцтой асуудал үүсэхэд сайд нь суудлаасаа огцордог, уучлал гуйдаг жишиг тогтож байсан юм. Сүүлд гэхэд ЖДҮ-ээс болж хөдөө аж ахуйн салбарын сайд уучлал гуйгаад ажлаасаа огцорсон. Гэтэл Ц.Нямдорж, Н.Энхболд хоёр тэр жишиг, соёлыг тасалчихлаа. Иймэрхүү хуучирсан үзэл хандлагатай, өөрийгөө ертөнцийн төвд тавьчихаад суудлаасаа хөдөлж өгдөггүй ахимаг улстөрчдийн балаг эцэстээ намаа хорлоод дуусдаг. Салбарт нь нотой, ноцтой асуудал үүссэн бол суудлаа өгдөг жишиг манайх шиг шинэ тутам хөгжиж байгаа ардчилсан улсад онцгой хэрэгтэй соёл. Хуучинсаг үзлээсээ салж чаддаггүй хэсэг бүлэг ахимаг насны улстөрчдийн балгаар баларч болохгүй соёл. Энэ соёлыг тасалж болохгүй гэсэн үгийг хоёр сайдад даймаар байна. Дөнгөж тогтож эхэлж буй соёлыг таслахгүйн төлөө, энэ улсыг зөв замаар хөгжихөд нь саад болохгүйн тулд өргөдлөө өгөх шаардлага та хоёрын өмнө ирчихлээ. Улс орны эрх ашиг гэж томоор харж чаддаггүй юмаа гэхэд өөрсдийг чинь өдий дайны өндөрлөгт хүргэхэд гүүр болсон намаа бодоод огцрох өргөдлөө өгмөөр байна.
Ерөнхий сайд У. Хүрэлсүх бурууд хатуу ажиллана гээд мэдэгдчихсэн. Үнэхээр бурууд хатуу удирдагч гэж харагдмаар байвал Ц.Нямдорж, Н.Энхболд хоёрыг огцруулчих хэрэгтэй. Тэгвэл Ерөнхий сайдыг олон нийт хэлсэндээ хүрдэг удирдагч гэж харна. Сонгуулийн өмнө намынхаа, өөрийнхөө рейтингийг өсгөх аятай шалтаг мөнөөсөө мөн. Өөрийгөө ертөнцийн төв гэж бодоод урагшилж өгдөггүй үеэ өнгөрөөсөн иймэрхүү улстөрчдөөс салж байж л МАН зөв, гоё харагдана. Ц.Нямдорж, Н.Энхболд хоёр намынхаа буянд бүх насаараа дарга явсан улс. Намтрыг нь сөхөж харъя. Ц.Нямдорж гэхэд л сургууль төгсч ирээд л Улсын ерөнхий прокурорын газарт хэлтсийн прокурор, хэлтэс, тасгийн дарга хийсэн. За тэгээд Цэргийн ерөнхий прокурорын нэгдvгээр орлогч, Монгол Улсын Хууль зүйн тэргүүн дэд сайд, БНМАУ-ын Сайд нарын зөвлөлд мэргэжилтэн, 1992 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл УИХын гишүүнээр ажиллаж байна. Хууль зүйн салбарын сайдаар тав дахь удаагаа ажиллаж байгаа. Дахиад хэлэхэд мань эрийн өндөр албанд ажиллах гишгүүр нь МАН байсан. Н.Энхболд ч ялгаагүй намынхаа ачаар өндөр суудал дамжсаар ирсэн улстөрчдийн нэг. Их сургуулиа төгсөөд л яамнаас ажлаа эхэлсэн намтартай эрхэм. Соёлын яамны хэвлэлийн нэгдсэн редакцид эдийн засагч, Соёлын яамны Төлөвлөгөө эдийн засгийн хэлтэст мэргэжилтэн, ахлах мэргэжилтэн, Улсын хэвлэлийн комбинатын орлогч дарга, Монгол Хэвлэл нэгтгэлийн ерөнхий захирал, Монгол Улсын Шадар сайдын зөвлөх, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын Мэдээлэл харилцааны албаны дарга гэж ирээд жагсаавал өндөр суудлаас буусан удаагүй. 2000 оноос хойш УИХ-ын гишүүний суудалд тухалсан. Ингээд харахаар Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболд МАНын малгай дор амжилттай ажилласан он жилүүдээ бодоод ч болтугай хариуцлагаа хүлээх ёстой дарга нарын нэг.
Эцэст нь онцлоход Ц.Нямдорж, Н.Энхболд хоёрын зөөлөн суудалд тухалсан он жилүүдийн төгсгөл ирж байна. Хамгийн том нотолгоо нь сүүлд болсон хоёр явдал. 19хөн настай залуу армид алба хааж яваад зуурдаар амиа алдлаа. Гавьяат хуульч төрийн нэрийн өмнөөс ажилладаг байгууллагад хоригдох явцдаа учир битүүлгээр орчлонгоос буцлаа. Ийм ил тод илэрхий асуудлуудад хариуцлага хүлээхгүй гүрийж суугаа нь улс төрд баяртай гэж хэлэх хангалттай шалтгаан. Одоо энэ хоёр улстөрчийн хувьд юун улс төр, юун эрх мэдлийн тайз, юун УИХын гишүүн, юун салбарын сайд болчихлоо. Дахиад хэлье. Улс орны эрх ашиг гэж том харж улстөрчийн эр зориг гаргаж чаддаггүй юм аа гэхэд өдий өндөрлөгт залрахад чинь дэм тус болсон намынхаа ач буяныг санаад сайдаас огцрох өргөдлөө өг гэмээр байна. Тэгвэл ядаж л нам чинь ирэх сонгуульд амь тавихгүй өрсөлдөх боломжтой болно.
Сэтгэгдэлүүд